Nieznana nowela matki Sienkiewicza opracowana naukowo przez dra Adama Wolańskiego
„Jedynaczka”, nieznana dotąd nowela Stefanii z Cieciszowskich Sienkiewiczowej, matki Henryka Sienkiewicza, została odnaleziona przez pracownicę Biblioteki Narodowej. Dr Adam Wolański, filolog, księgoznawca i edytor, a zarazem pracownik naukowo-dydaktyczny WSP im. Janusza Korczaka dokonał pierwszy naukowego opracowania edytorskiego utworu. Dzieło jest już dostępne w księgarniach.
„Jedynaczka” autorstwa Stefanii Sienkiewicz z domu Cieciszowskiej (1814–1873) została odnaleziona w 2016 r. przez kustosz Michalinę Byrę z Pracowni Informacji Naukowej Biblioteki Narodowej w zasobach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Istnienie utworu nie było dotychczas odnotowywane w bibliografiach. Nowela nie miała również wydania książkowego.
Na ślad „Jedynaczki” M. Byra natrafiła podczas kwerendy związanej z Rokiem Henryka Sienkiewicza. Najpierw odnalazła wzmiankę w „Kurierze Warszawskim” z 7/19 sierpnia 1865 r., w której napisano: „«Bazar» Ner 7, wyszedł z druku i zawiera: «Jedynaczka», powieść przez S. Sienkiewicz”. Następnie ustaliła, iż chodzi o „Bazar. Tygodnik Ilustrowany Mód i Robót Ręcznych”, popularny periodyk dla kobiet poświęcony modzie i kulturze. Jego pierwszy numer ukazał się 5 lipca 1865 r. Na drugiej stronicy pisma informowano, iż redakcja rozpoczyna właśnie druk „powieści oryginalnej pt. «Jedynaczka» przez Panią S.S.”. Całość utworu opublikowano w dziesięciu odcinkach różnej objętości. Nazwisko autorki „S. z C. Sienkiewicz” (czyli Stefania z Cieciszowskich) pojawiło się dopiero w odcinku czwartym z 2 sierpnia 1865 r.
– O autorce noweli – mówi dr Adam Wolański – wiadomo stosunkowo niewiele. Była żoną Józefa Sienkiewicza i matką ich sześciorga dzieci. Oboje państwo Sienkiewiczowie ciężko pracowali na utrzymanie tak licznej rodziny. Prowadzili skromne, pełne niedostatków życie. Stefania Sienkiewiczowa była kobietą energiczną, odpowiedzialną i zapobiegliwą. Często chwytała się różnych zajęć, aby dorobić. Jako osoba uzdolniona literacko pisała „dla chleba”. Dotychczas znana była jako autorka dwóch krótkich utworów prozatorskich oraz wierszy okolicznościowych. Nowele „Maszerdon” oraz „Nietoperz” opublikowała w 1864 r. w czołowym polskim piśmie tamtej epoki, „Tygodniku Ilustrowanym”. Nowo odnaleziona nowela zapewne również pisana była w celach zarobkowych.
Nowela odznacza się sporym kunsztem literackim. W opinii specjalistów „Jedynaczka” bije na głowę np. „Obrazek z lat głodowych”, czyli debiut literacki Elizy Orzeszkowej, który został opublikowany rok po premierze noweli Sienkiewiczowej. – Nowela matki naszego noblisty ma zwartą konstrukcję, ujętą w tak zwaną ramę – mówi dr Adam Wolański. – Autorka utworu korzysta również z niezwykle popularnej w literaturze europejskiej XVIII i XIX wieku konwencji powieści epistolarnej. Drugoplanowe postaci często wymieniają korespondencję listowną z główną bohaterką, dzięki czemu poznajemy nie tylko wydarzenia z jej życia, lecz także jej przemyślenia na różne życiowe sprawy.
Oryginalny tekst autorski został poddany naukowemu opracowaniu edytorskiemu. Opatrzono go stosownym wstępem, notą edytorską oraz przypisami słownikowymi. – Zależało mi – wyjaśnia dr Adam Wolański – aby opracowywany przeze mnie tekst „Jedynaczki” uczynić jak najbardziej zrozumiałym i przyjaznym dla współczesnego czytelnika. W stopniu dopuszczonym konwencją edytorską poddałem utwór modernizacji w zakresie pisowni i języka. Zmodernizowałem wszelkie odstępstwa od dzisiejszej ortografii, jeśli tylko wprowadzane zmiany nie dotyczyły znamion wymowy autorki. Uwspółcześniłem interpunkcję, zachowując jednak niekiedy te znaki przestankowe, które w intencji autorki mogły odgrywać rolę znaków intonacyjnych. Co się zaś tyczy warstwy językowej: zmodernizowałem według pisowni współczesnej końcówki narzędnika i miejscownika liczby pojedynczej przymiotników rodzaju nijakiego oraz liczby mnogiej przymiotników rodzaju niemęskoosobowego oraz końcówkę biernika rzeczowników miękkotematowych rodzaju żeńskiego. Wszystko w zgodzie z regułami obowiązującymi we współczesnej tekstologii naukowej.
Książkę w formie e-booka wydało wydawnictwo Ventigo Media. Jest ona dostępna w dobrych księgarniach internetowych, np.:
Ktoczyta.pl (https://ktoczyta.pl/
Virtualo.pl (http://virtualo.pl/
